Tại Nhật Bản, bên cạnh nguồn lao động là các sinh viên tốt nghiệp đại học có kiến thức lý thuyết sâu rộng và sinh viên tốt nghiệp hệ thống đào tạo nghề giỏi vận hành máy móc theo sự chỉ đạo của cán bộ kỹ thuật thì thị trường lao động còn cần một lực lượng lao động có kỹ năng thực hành và khả năng sáng tạo để có thể tự giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình sản xuất. Hệ thống trường Kosen (tiếng Nhật là Kougyou Kotou Senmon Gakko) được thành lập với mục tiêu đáp ứng nhu cầu này.

Trên cả nước Nhật có 63 trường Kosen,  trong đó có 55 trường quốc lập, 5 trường công lập và 3 trường tư thục. Mỗi trường có từ 4 đến 5 khoa với tổng số khoảng 1000 sinh viên. Thông thường, trường Kosen có các khoa Điện, Điện tử, Tin học, Viễn thông, Cơ khí, Xây dựng, Kiến trúc, Hàng hải…. Các trường có khoa Hàng hải được gọi là Shosen Kosen. Các trường có khoa Viễn thông được gọi là Denpa Kosen.

Trường Kosen tuyển học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở (cấp 2) với độ tuổi khoảng 15. Những học sinh đỗ vào các trường Kosen thường là những học sinh có thành tích cao ở trung học cơ sở. Thi tuyển vào các trường Kosen rất khó, tương đương với việc thi tuyển vào các trường cấp 3 nằm trong tốp 5 của các tỉnh (Ken) tại Nhật Bản. Thời gian đào tạo ở trường Kosen là 5 năm (5 năm rưỡi đối với các sinh viên khoa Hàng hải vì, sinh viên khoa Hàng hải sẽ dành một năm cuối đi thực tập vòng quanh thế giới). Do tuyển học sinh từ khi tốt nghiệp trung học cơ sở, quy chế ở trường Kosen rất nghiêm ngặt như ở các trường trung học phổ thông chứ không tự do như ở các trường Đại học.

Sinh viên tốt nghiệp trường Kosen được coi tương đương với sinh viên học xong năm thứ 2 đại học. Sau khi tốt nghiệp trường Kosen, sinh viên có thể đi làm hoặc học tiếp năm thứ 3 tại các trường đại học. Ở một số trường Kosen có khóa nâng cao 2 năm gọi là Senkoka. Sinh viên học xong Senkoka sẽ được coi tương đương với sinh viên tốt nghiệp đại học và có thể thi cao học của bất cứ trường nào trên nước Nhật. (Xem sơ đồ hệ thống trường kỹ thuật)

Bên cạnh cơ hội thuận lợi về việc làm, sinh viên tốt nghiệp các trường Kosen có điều kiện học cao hơn khi được các trường đại học khối kỹ thuật xét tuyển thẳng ngoại trừ mười trường hàng đầu (top-ten) của Nhật (ở những trường này, sinh viên không được tuyển thẳng mà phải thi). Trong số 4.000 sinh viên học tiếp sau khi tốt nghiệp có khoảng 400 người thi được vào các trường top-ten. Chỉ tiêu tuyển sinh viên Kosen ở các trường nổi tiếng tăng dần theo từng năm.

Một lớp học tại các trường Kosen thường có sĩ số 40 sinh viên. Việc điểm danh được tiến hành từng tiết học. Việc đi học đầy đủ rất quan trọng. Tỉ lệ đến lớp được ghi trong bảng thành tích và những sinh viên nghỉ học nhiều sẽ gặp nhiều khó khăn khi đi xin việc. Trong trường không được phép hút thuốc, uống rượu (kể cả sinh viên trên 20 tuổi). Nếu ở kí túc xá, việc điểm danh sẽ được thực hiện vào buổi tối. Có những trường điểm danh hai, ba lần một ngày để tránh trường hợp sinh viên điểm danh xong trốn đi khỏi kí túc xá. Sinh viên năm thứ nhất thường phải tập thể dục vào buổi sáng.

Một đặc điểm nổi bật của Kosen là cơ sở vật chất phục vụ đào tạo rất hiện đại. Các máy móc thiết bị phục vụ đào tạo được trang bị hiện đại để các sinh viên có thể thích nghi nhanh chóng với công việc sau khi tốt nghiệp. Đồng thời, những năm cuối, sinh viên được dành phần lớn thời gian để tiến hành các thí nghiệm dưới sự hướng dẫn của giảng viên nhằm phát huy tính sáng tạo. Trung bình 80% giảng viên tại các trường Kosen đạt trình độ Tiến sỹ.

Thời gian học ở các trường Kosen dài hơn so với các trường đại học. Một năm học ở Kosen chỉ được nghỉ 2 tháng trong khi đó tại các trường đại học khoảng 3,5 đến 4 tháng. Sinh viên lên lớp một tuần khoảng 35 tiết học (50 phút/tiết). Việc lựa chọn môn học tại các trường Kosen không được tự do như ở các trường đại học. Một môn học thường kéo dài trong một năm và có bốn lần thi. Nếu sinh viên thi trượt một môn sẽ bị đúp và phải học lại toàn bộ môn học của năm học đó. Chính vì vậy, các giáo viên thường không đánh trượt sinh viên trừ khi sinh viên đó nghỉ quá 20% số tiết của môn học đó hoặc học quá kém.

Mô hình: Hệ thống đào tạo của Nhật Bản-trường Kosen

Tính hấp dẫn của các trường Kosen không chỉ là chất lượng đào tạo cao mà còn có nhiều cơ hội cho sinh viên tự phát triển và thể hiện. Ví dụ, với các sinh viên ham mê kỹ thuật, vào trường Kosen sẽ được học chuyên môn từ năm thứ 3. Trong các trường Kosen có các câu lạc bộ chuyên ngành có đủ các thiết bị để thực hiện các ý tưởng và học tập kinh nghiệm của các khóa trước. Như vậy vào Kosen, học sinh có cơ hội làm quen với chuyên môn sớm hơn so với sinh viên tốt nghiệp cấp ba rồi mới vào đại học. Một điều hấp dẫn nữa là học phí ở trường Kosen rất rẻ, chỉ bằng 1/4 các trường Đại học công lập và bằng 1/10 các trường Đại học dân lập. Bên cạnh đó các trường Kosen có kí túc xá với giá rất rẻ nên thường thu hút được các học sinh nghèo, học giỏi.

Điều hấp dẫn lớn nhất có lẽ là cơ hội làm việc tốt sau khi tốt nghiệp. Kể cả trong thời kỳ khó khăn của nền kinh tế Nhật Bản, 98% sinh viên tốt nghiệp Kosen có việc làm trước khi tốt nghiệp. Ví dụ như trường Kumamoto, một năm chỉ có 80 sinh viên tốt nghiệp có nhu cầu tìm việc làm nhưng Trường nhận được khoảng 1.000 “đơn đặt hàng” từ các công ty lớn.

Cũng giống như các trường cấp 3 và đại học, các trường Kosen có các câu lạc bộ dành cho sinh viên như bóng đá, bóng chày, bóng bàn, cầu lông... nơi sinh viên có thể chơi ngoài giờ học và tham gia các giải thi đấu dành riêng cho khối Kosen cũng như một số giải của khối đại học. Trong các giải thi đấu của khối Kosen có giải Robot contest được quan tâm nhiều nhất vì  chiếu trên đài truyền hình NHK từ vòng loại đến vòng chung kết.

JICA Việt Nam cho biết vào những năm 60 của thế kỷ 20, GDP đầu người của Nhật Bản khoảng 1.500 USD tức là tương đương với Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, hiện tại, GDP/người của Nhật Bản đã gần 50.000 USD mà một phần là nhờ sự đóng góp của hệ thống trường Kosen trong việc cung cấp cho thị trường lao động các kỹ sư có kiến thức, có trình độ và tính kỷ luật cao.

Qua thực tế hoạt động của hệ thống các trường đào tạo nghề từ trung cấp đến cao đẳng của Việt Nam hiện nay cho thấy còn nhiều bất cập từ việc xây dựng chương trình đào tạo đến việc tổ chức đào tạo. Các chương trình đào tạo vừa thừa vừa thiếu, tính ứng dụng thấp nên chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường lao động. Do vậy, mô hình hệ thống trường Kosen có thể là một mô hình nên cân nhắc, lựa chọn để có thể đưa vào áp dụng tại Việt Nam.

clip image004 3

 Bài viết được đăng trên Tạp chí Than Khoáng Sản Việt Nam 2013